Meleagris
Gjeli i detit është zogu më i madh shtëpiak. I përket familjes së fazanëve (Phasianidae) dhe ka nënfamiljen e vet të gjelave (Meleagridinae) nga rendi i shpendëve të ngjashëm me pulën (Galliformes). Ai përfshin dy lloje: gjelin e egër (Meleagris gallopavo) me origjinë nga pyjet e Meksikës dhe të Shteteve të Bashkuara, më vonë i zbutur në formën e gjelit shtëpiak dhe gjelin e palluar (Meleagris ocellata) me origjinë nga pyjet e Gadishullit Jukatan. Meshkujt kanë një mjekër të dukshme me mish ose rritje të varur nga sqepi. Ashtu si shumë zogj të tjerë të ngjashëm me pulën, mashkulli është më i madh dhe shumë më i gjallë se femra. Mendohet se e kanë origjinën në Amerikë. Ata ishin të parët që zbutën indianët vendas, edhe para ardhjes së evropianëve. Indianët rrisnin gjelat e detit për pendët e tyre shumëngjyrëshe, të cilat i përdornin për të bërë mbulesa koke me pupla, për të bërë rroba, shtroja dhe dekorime të ndryshme që i përdornin për të kryer shumë rituale. Besohet se ato u sollën në Evropë në 1880, së pari në Austri. Sot ka disa raca të gjelave shtëpiake. Femrat janë më të vogla se meshkujt. Ata arrijnë një peshë prej 12 kilogramë, dhe meshkujt 16-18 kilogramë. Në disa raca gjelat arrijnë një peshë deri në 30 kilogramë, siç është gjeli kanadez. Gjeli i brendshëm nuk është i aftë të fluturojë, gjerësia e krahëve është 1.5 – 1.8 metra. Ata arrijnë pjekurinë seksuale në moshën 7-vjeçare dhe vetëm atëherë janë në gjendje të bëjnë vezë. Gjeli i detit qëndron mbi vezë për 28 ditë. Të rinjtë marrin pupla pas dy javësh të derdhjes. Gjeli i detit konsiderohet një nënë e kujdesshme që kujdeset mirë për të vegjlit. Ndryshe nga pulat që bëjnë vezë çdo ditë, gjelat bëjnë një vezë në javë, kështu që gjelat rriten kryesisht për mish. Mishi i tyre është shumë cilësor, me pak yndyrë dhe dukshëm i pasur me vitamina, veçanërisht me kompleksin B. Kjo është arsyeja pse vlerësohet shumë dhe ka një çmim më të lartë.
Mund ta dini ose jo…
Gjelat mund të jenë agresivë ndaj njerëzve dhe kafshëve shtëpiake. Gjelat shtëpiake mund të përpiqen të dominojnë ose sulmojnë njerëzit dhe zogjtë e tjerë që ata i konsiderojnë të varur. Në Brooklyn, Massachusetts, qytetarët këshillohen të jenë agresivë ndaj gjelave dhe të mos tërhiqen nëse sulmohen. Në mbrojtje, zyrtarët rekomandojnë që njerëzit që sulmohen nga një gjeldeti të “bëjnë zhurmë”, të tundin një ombrellë të hapur, të bërtasin dhe të tundin duart, të hedhin një zorrë oborri ose fshesë te gjelat dhe t’i lënë që qeni të leh mbi ta. Turqia është një specialitet i domosdoshëm në traditat e festave të kuzhinës amerikane për Krishtlindje dhe Falënderime. Mishi i gjelit të detit ka një çmim të lartë. Në disa tregje, ai ka një çmim më të lartë edhe se bifteku.